 |
|
|
 |
 |
 |
 |
Χρονολογία: μέσα 15ου αι.
Περιγραφή:
H τοιχογραφία προέρχεται από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία στην περιοχή του Σταροπάζαρου, στο χώρο δηλαδή όπου κατά τους αρχαίους χρόνους απλωνόταν η Αγορά της Αθήνας. Ο βυζαντινός ναός, με κύριο χαρακτηριστικό τον πτυχωτό τρούλο, όπως μας είναι γνωστός από σχέδιο του Paul Durand, επισκευάσθηκε στα μέσα του 15ου αι. και διακοσμήθηκε στο εσωτερικό του με τοιχογραφίες. Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Αθήνα, ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους γνωρίζει αφενός μία έντονη οικοδομική δραστηριότητα, προκειμένου να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες, αφετέρου γίνεται το αντικείμενο θαυμασμού των Ευρωπαίων που ανακαλύπτουν εκ νέου την γοητεία του αρχαίου κλασικού ιδεώδους. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο μεσοβυζαντινός ναός του Προφήτη Ηλία κατεδαφίζεται, μαζί με άλλες εκκλησίες της πόλης, προκειμένου στη θέση του να ολοκληρωθεί η ανασκαφική έρευνα στην περιοχή της αρχαίας αγοράς. Η κατεδάφιση πραγματοποιήθηκε γύρω στα 1843 από τον Λ. Καυτατζόγλου, αφού προηγουμένως αποτοιχίστηκε πιθανόν από το τύμπανο της θύρας του ναού, η τοιχογραφία της ένθρονης Θεοτόκου. Το έργο παραδόθηκε στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο, το οποίο αργότερα, μαζί με άλλα αντικείμενα βυζαντινής τέχνης, το δώρισε στη συλλογή της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας.
Σε παραδεισιακό τοπίο εικονίζεται η Παναγία, στον εικονογραφικό τύπο της Οδηγήτριας, σε αυστηρά μετωπική στάση να κάθεται σε μεγάλο κυλινδρικό μαξιλάρι. Με άνετη κίνηση κρατεί στο αριστερό χέρι το μικρό Χριστό, ενώ με το δεξί ακουμπά χαλαρά επάνω στο γόνατό του. Ο Χριστός, στραμμένος κατά τα τρία τέταρτα, υψώνει το κεφάλι προς τη Θεοτόκο, ευλογεί με το δεξί χέρι μπροστά στο στήθος, και κρατεί κλειστό ειλητάριο στο αριστερό. Οι δύο μορφές σε επίσημη, μεγαλόπρεπη στάση αποπνέουν μεγαλείο. Εκατέρωθεν των δύο μορφών, εικονίζονται δύο θυρεοί, αναρτημένοι σε δένδρο, με διακόσμηση ζατρικίου και λέοντα αντίστοιχα. Το γαλαζοπράσινο βάθος είναι σπαρμένο με θάμνους, δένδρα και πλούσια χαμηλή βλάστηση. Οι μορφές, με κάποια δυσαναλογία στους σωματικούς όγκους και σχηματοποιημένη πτυχολογία που οργανώνεται με γεωμετρικές πτυχές στα φορέματα, συνδυάζουν στοιχεία από τη βυζαντινή παράδοση και τη γοτθική τέχνη. Η παράσταση έγινε γνωστή στην έρευνα ως η Παναγία των Καταλανών, καθώς αρχικά οι δύο θυρεοί συνδέθηκαν με τους Καταλανούς άρχοντες της Αθήνας του 14ου αιώνα. Ωστόσο, τα λατινικά αρχικά F.A. και L.S, που γράφονται με γοτθικούς χαρακτήρες επάνω στο σκουρογάλανο κάμπο κοντά στα οικόσημα, ταυτίσθηκαν από τον Δ. Καμπούρογλου, με αυτά του Γενοβέζου Francesco Acciajuoli, Δούκα των Αθηνών κατά το διάστημα 1441-1460, και του ευγενούς Lorenzo Spinola, ο οποίος απεβίωσε το 1453. Είναι γνωστό ότι η γενουατική κοινότητα είχε δικό της ναό στο εμπορικό κέντρο της πόλης δίπλα στην είσοδο της αγοράς. Πιθανόν, επομένως, ο Lorenzo Spinola να είναι και ο δωρητής της τοιχογραφίας, η οποία, εάν η υπόθεση ευσταθεί, μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στα μέσα του 15ου αιώνα.
Bιβλιογραφία Δ. Καμπούρογλου, Αι παλαιαί Αθήναι, Αθήναι 1922, σ. 144-146. L.J.A.Loewenthal, A note on the so called Panaghia of the Catalans, AAA IV (1971), σ. 89-91. S. Sinos, Die Sogenannte Kirche der Hagios Elias zu Athen, Byzantinische Zeitschrift 64 (1971), σ. 360-361. Art and culture around 1492, Κατάλογος έκθεσης, Seville International Exposition, Seville 1992, αριθ. 178 (Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου). N. Χατζηδάκη, Ψηφιδωτά και Τοιχογραφίες στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. ΑΘΗΝΑΙ. Από την κλασική εποχή έως σήμερα (5ος αι. π.Χ. – 2000 μ. Χ.), Αθήνα 2000, σ. 254-255, εικ. 12.