 |
|
|
 |
 |
 |
 |
Χρονολογία: 1233/1234
Περιγραφή:
Στην κορυφή του τρούλου δεσπόζει ο Χριστός Παντοκράτωρ που προβάλλει σε μετάλλιο με κόκκινο βάθος. Ο Κύριος ευλογεί με το δεξί χέρι και κρατεί κλειστό κώδικα με το αριστερό. Η μορφή με μεγάλα, αδρά χαρακτηριστικά, έχει έκφραση αυστηρή και τραχιά, μεγάλα μάτια με έντονο, συνοφρυωμένο βλέμμα και ρωμαλέα σωματική διάπλαση. Φορά κόκκινο χιτώνα και σκουρογάλανο ιμάτιο που αναδιπλώνεται με βαθιές πτυχές. Στην εικονογραφική της διατύπωση επαναλαμβάνει τον τύπο που διαμορφώθηκε και καθιερώθηκε στα πολύτιμα ψηφιδωτά του Οσίου Λουκά και της μονής Δαφνίου, έργα και τα δύο του 11ου αιώνα. Στο ύψος της κεφαλής ζυγιάζονται σε δισκάρια τα γνωστά συμπιλήμματα ΙC XC. Χαμηλότερα στο τύμπανο του τρούλου, εικονίζονται ενδέκα ημίσωμες μορφές.
Στον ίδιο με τον Χριστό άξονα σε μετωπική στάση, η Παναγία με σκουροκόκκινο μαφόριο υψώνει τα χέρια στο στήθος σε στάση δέησης. Τη Θεοτόκο δορυφορούν δύο αρχάγγελοι στραμμένοι προς αυτήν, αριστερά ο Μιχαήλ, σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένος, και δεξιά ο Γαβριήλ. Οι εκπρόσωποι των ουράνιων δυνάμεων με ανοιχτές τις φτερούγες κρατούν ράβδο και φορούν στολές αυτοκρατορικών αξιωματούχων, πλουμισμένες με πολύτιμα πετράδια. Έχουν νεανικά χαρακτηριστικά, πλούσια κόμη που πέφτει ελεύθερα στους ώμους και αποπνέουν ευγένεια και χάρη. Τους ακολουθούν οι δύο προφητάνακτες Δαβίδ και Σολομών. Και οι δύο φορούν πλουμισμένους με κεντίδια μανδύες που στερεώνονται στο δεξιό ώμο με πόρπη, κρατούν ανοιχτά ειλητάρια, και φέρουν στέμμα στην κεφαλή. Αυτό του Σολομώντα ακολουθεί τον καθιερωμένο για τους βυζαντινούς αυτοκράτορες τύπο με πρεπενδούλια, με κρεμαστά δηλαδή στα πλάγια διακοσμητικά στοιχεία. Πίσω τους εικονίζονται έξι ακόμα προφήτες, όλοι σε ζωηρές στάσεις και με έντονες χειρονομίες λόγου, φορούν χιτώνα και ιμάτιο και κρατούν ανεπτυγμένα ειλητάρια, θυμίζοντας αρχαίους φιλοσόφους. Ξεκινώντας από τον Σολομώντα προς τα δεξιά βλέπουμε τον Ησαϊα, τον Ιεζεκιήλ, τον Αββακούμ, τον Ιωνά τον Δανιήλ και τον Ηλία. Η σύνθεση με έντονα δογματικό περιεχόμενο που παραπέμπει άμεσα στο μυστήριο της Θείας Ενσάρκωσης, όπως διαφαίνεται από την απεικόνιση της Θεοτόκου αλλά και την επιλογή των προφητών και των χωρίων που αναγράφονται στα ειλητάριά τους, είναι από τις καλύτερες σε καλλιτεχνική ποιότητα του παρεκκλησίου. Το ύφος των τοιχογραφιών του βόρειου παρεκκλησίου στη Σπηλιά της Πεντέλης, με κύρια χαρακτηριστικά τα μεγάλα ορθάνοιχτα μάτια των μορφών, τη διακοσμητική διάθεση φανερή κυρίως στα ενδύματα και τα κοσμήματα, τα έντονα περιγράμματα και την επίπεδη απόδοση των όγκων παραπέμπουν σε τοπικό εργαστήριο που έδρασε στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής κατά το 13ο αιώνα.
Ντ. Μουρίκη, Οι βυζαντινές τοιχογραφίες των παρεκκλησίων της Σπηλιάς της Πεντέλης, Δελτίο Χριστιανικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Ζ΄ (1973-1974), σ. 86-87 και 100-101, πίν. 30-34. Bυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, Κατάλογος έκθεσης, Αθήνα 1986, αριθ. 34. N. Χατζηδάκη, Ψηφιδωτά και Τοιχογραφίες στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες της Αθήνας. ΑΘΗΝΑΙ. Από την κλασική εποχή έως σήμερα (5ος αι. π.Χ. – 2000 μ. Χ.), Αθήνα 2000, σ. 268-269, εικ. 29.