Η Αγία Κυριακή, πρώτο μισό 13ου αι. (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών)
Η Αγία Κυριακή, πρώτο μισό 13ου αι. (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών)
Ναός Αγ. Αθανασίου στον Ελαιώνα Μεγάρων. Άποψη από νοτιοδυτικά. (Φωτογραφία: από το λεύκωμα του αρχιμανδρίτη Στεργίου Γρ., Μεγαρέων Ψυχής Καταφύγια, Μέγαρα 1998, εικ. 19)

Αθανάσιος, Άγιος, Ελαιώνας Μεγάρων

Περιοχή: Ελαιώνας Μεγάρων
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: 11ος αι.

Περιγραφή:

Νοτιοανατολικά του ναού του Χριστού, σε πολύ μικρή απόσταση (200 μ.), βρίσκεται ο ναός του Αγ. Αθανασίου (Πατριάρχη Αλεξανδρείας). Χρονολογείται στον 11ο αιώνα και ανήκει στον τύπο των σταυροειδών εγγεγραμμένων ναών, απλός τετρακιόνιος με μαρμάρινους κίονες. Με τις ζημιές που υπέστη από τους σεισμούς του 1981, αποκαλύφθηκε το δεύτερο άνοιγμα της δίλοβης εισόδου (υπήρχε ήδη η δυτική είσοδος, παλαιότερα με γρανιτένιο κίονα στη μέση και κιονόκρανο με επίπεδη διακόσμηση). Μέσα στο άνοιγμα αυτό της δεύτερης εισόδου αποκαλύφθηκε τοιχογραφία της Αγίας Κυριακής, πολύ καλής τέχνης, η οποία στη συνέχεια αποτοιχίσθηκε και εκτίθεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Η τοιχογραφία ανάγεται στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα και δίνει τη χρονολόγηση για το ante quem του μνημείου. Ελάχιστα σπαράγματα σώζονται από τον υπόλοιπο ζωγραφικό διάκοσμο του ναού.

Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει κτιστή Τράπεζα από κογχυαλίτη λίθο και τμήματα παλαιών μαρμάρων, ενώ στη δυτική πλευρά υπάρχουν υπολείμματα από παλαιό κτίσμα, πιθανόν εξωνάρθηκα. Επίσης στο δυτικό τμήμα υπάρχουν ερείπια από μια κόγχη ημικυκλική, η οποία και αναπτύσσεται νοτιοανατολικά του ναού, ενώ το ανάπτυγμά της αυτό περικλείει την Τράπεζα. Η ύπαρξη των ερειπίων αυτής της κόγχης, της Τράπεζας, του εξωνάρθηκα, καθώς κι ενός πηγαδιού έξω από την Τράπεζα στα δυτικά του ναού, μαρτυρούν πιθανόν την λειτουργία κάποιας Μονής, ή την ύπαρξη παλαιότερου ναού, ίσως παλαιοχριστιανικής βασιλικής, στα ερείπια της οποίας θα κτίσθηκε ο βυζαντινός ναός.

Αρχαιολογικό Δελτίο 21 (1966) Χρονικά, σ. 118, Αρχαιολογικό Δελτίο 40 (1985) Χρονικά, σ. 78-79, Αρχαιολογικό Δελτίο 39 (1984) Χρονικά, σ. 60, Αρχιμανδρίτη Στεργίου Γρ., Μεγαρέων Ψυχής Καταφύγια-Οδοιπορικό στα εξωκλήσια και παρεκκλήσια των Μεγάρων, Μέγαρα 1998, σ. 26-30.