Μονή Αστερίου, Υμηττός. Η αψίδα του Ιερού. (Φωτογραφία: Ι. Λιάκουρα)
Μονή Αστερίου, Υμηττός. Η αψίδα του Ιερού. (Φωτογραφία: Ι. Λιάκουρα)
Μονή Αστερίου, Υμηττός. Μερική άποψη. Διακρίνεται ο αθηναϊκού τύπου τρούλος. (Φωτογραφία: Ι. Λιάκουρα)

Αστερίου, Μονή (Ταξιάρχες)-Υμηττός

Περιοχή: Υμηττός
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: 15ος-17ος αι.

Περιγραφή:

 Η Μονή Αστερίου βρίσκεται σε προφυλαγμένη θέση, βορειοανατολικά και αρκετά ψηλότερα από τη Μονή Καισαριανής. Το Καθολικό ανήκει στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού και μέχρι πρότινος πίστευαν ότι ανήκει στον 11ο αιώνα. Η τοιχοποιία είναι αργολιθοδομή και ο τρούλος αθηναϊκού τύπου. Πάντως, το όνομα Αστερίου, θρυλείται ότι αποδίδεται στην παρουσία του Οσίου Λουκά του Στειριώτη, ιδρυτή της ομώνυμης βοιωτικής Μονής, ο οποίος και διέμεινε για κάποιο χρονικό διάστημα στην Αθήνα, πιθανότατα στη συγκεκριμένη Μονή. Αν αυτό αληθεύει, τότε η Μονή θα πρέπει να υπήρχε πριν το έτος 1000, δηλαδή κατά τους χρόνους που έζησε ο Όσιος. Σύμφωνα με κάποιους μελετητές, η Μονή κτίστηκε στη θέση της αρχαίας σχολής του φιλοσόφου Διοδώρου. Ωστόσο, μια τελευταία αναχρονολόγηση από τον καθηγητή Μπούρα, ανεβάζει το μνημείο στην πρώτη μεταβυζαντινή περίοδο (1453-1700). Ίσως λοιπόν οι προηγούμενες αναφορές να σχετίζονται περισσότερο με τη θέση και λιγότερο με το ίδιο το μνημείο. Ο Μπούρας αναφέρει ότι μεσοβυζαντινά χαρακτηριστικά που απαντούν στο μνημείο, όπως ο αρχιτεκτονικός τύπος, ο αθηναϊκός τρούλος, τοιχογραφίες κ. ά., δεν είναι παρά η έκφραση της επιθυμίας των κτητόρων να αντιγράψουν μεσοβυζαντινές εκκλησίες της Αττικής σε κτήρια αναλόγου μεγέθους.

Το μοναστικό συγκρότημα διατηρείται σχεδόν ακέραιο. Περιλαμβάνει τον τετράπλευρο, φρουριακής μορφής περίβολο, δυο πτέρυγες κτηρίων και στη μέση της αυλής το Καθολικό. Η βόρεια πτέρυγα των κελιών περιλαμβάνει την είσοδο, διαμορφωμένη σε καμαροσκέπαστο πυλώνα (διαβατικό), την παλαιά Εστία με τη συνεχόμενη παλαιά Τράπεζα, και τέλος, στη βορειοδυτική γωνία, τη νεώτερη Τράπεζα με την τοιχογραφία της Πλατυτέρας (17ος αι.). Η δυτική πτέρυγα, εκτός της νεώτερης Τράπεζας, περιλαμβάνει σειρά θολωτών χώρων που θα πρέπει να εξυπηρετούσαν διάφορες ανάγκες της Μονής και, ίσως τα κελιά των μοναχών στον κατεστραμμένο, σήμερα, όροφο. Ακόμα, στην είσοδο της Μονής βρίσκεται κρήνη των χρόνων της τουρκοκρατίας.

Οι τοιχογραφίες ανάγονται στον 17ο αιώνα.

 Μπούρας Χ., Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Αθήνα 2001, σ. 254, εικ. 309, Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία των Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού-Πεντελικού-Πάρνηθος και Αιγάλεω, Ευρετήριον Μεσαιωνικών Μνημείων της Ελλάδος Γ΄, Αθήναι 1933, σ. 165-167, Χαρκιολάκης Β., Η Μονή του Αστερίου, (Επτά Ημέρες - Κυριακή 28/9/1997), σ. 20, Koder J.-Hild F., Hellas und Thessalia, Tabula Imperii Byzantini I, Wien 1976, p. 268.