 |
|
|
 |
 |
 |
 |
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: β΄μισό 11ου αιώνα
Περιγραφή:
Στην κοιλάδα που σχηματίζεται περίπου στο μέσον της δυτικής κλιτύος του Υμηττού, βρίσκεται η Μονή της Καισαριανής. Πρόκειται για ημισύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό και τοποθετείται στο β΄ μισό του 11ου αιώνα. Ωστόσο, ο καθηγητής Μπούρας αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο για αναχρονολόγηση που ανεβάζει το μνημείο στον 12ο αιώνα. Η τοιχοποιία του είναι πλινθοπερίκλειστη.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, νότια του καθολικού προσκολλήθηκε το παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου ενώ στα δυτικά προσαρτήθηκε νάρθηκας. Η αγιογράφηση του καθολικού είναι πολύ νεώτερη, συγκεκριμένα τοποθετείται στις αρχές του 18ου αιώνα, ενώ οι τοιχογραφίες του νάρθηκα (ιστορημένες από τον Ιωάννη Ύπατο σύμφωνα με επιγραφή in situ), χρονολογούνται ακριβώς στα 1682.
Εκτός του καθολικού, από τη βυζαντινή φάση της Μονής σώζεται ο λουτρώνας στα νότια του παρεκκλησίου (αρχικά τρίκογχο κτίριο με ημισφαιρικό τρούλο), στους τοίχους του οποίου αποκαλύφθηκε σύστημα αεραγωγών και πεσσίσκοι υποκαύστου.
Τα υπόλοιπα κτίσματα, στα δυτικά και νοτιοδυτικά του καθολικού (Τράπεζα, Εστία, Κελιά), ανάγονται στην εποχή της Τουρκοκρατίας.
Δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά η προέλευση της ονομασίας Καισαριανή. Κατά μια ερμηνεία, το όνομα αυτό προέρχεται από τον ιδρυτή της, κάποιο Καισάριο, ή από τους Καίσαρες αδελφούς του αυτοκράτορα που είχαν εξοριστεί στην Αθήνα από την αθηναία αυτοκράτειρα Ειρήνη ή, κατ’ άλλη ερμηνεία, από μιαν εικόνα της Θεοτόκου προερχόμενη από την Καισάρεια (η Μονή είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου). Μνεία της ονομασίας της παραδίδεται στα 1209 σε επιστολή του αυτοεξόριστου στην Κέα Μιχαήλ Χωνιάτη προς τον καθηγούμενο της Μονής. Ακόμα, σε έγγραφο του πάπα Ιννοκεντίου Γ΄ αναφέρεται ως Santa Syriani.
Στα βόρεια της Μονής βρίσκεται η γνωστή από την αρχαιότητα πηγή, αναφερόμενη στις πηγές ως Κύλλου Πέρα, Κουλλούπερα, Κουκλούπερα ή, Καλλία Πέρα. Παραφθορά της λέξης αυτής είναι η σημερινή ονομασία Καλοπούλα.
Κοντά στην Ανατολική είσοδο της Μονής βρίσκεται η πηγή της Κριοκεφαλής, ενώ διακόσια μέτρα νοτιοανατολικά υπάρχει το αγίασμα της Ανάληψης.
Το πρώτο χριστιανικό κέντρο δεν βρισκόταν στη θέση της βυζαντινής Μονής, αλλά, στο νοτιοδυτικό ύψωμα του μοναστηριού, στη θέση του “Κοιμητηρίου των Πατέρων”. Σήμερα, στη θέση αυτή σώζονται τα λείψανα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα, όπου και κτίσθηκε τον 10ο αιώνα άλλος ναός. Νότια και σε επαφή με το ναό αυτό κτίσθηκε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας η καθολική εκκλησία του Αγίου Μάρκου, απ’ όπου και η ονομασία Φραγκομονάστηρο. Ο ιστάμενος σημερινός ναός στα δυτικά των ναϊκών αυτών καταλοίπων είναι ο νεώτερος (17ος αι.) ναός των Ταξιαρχών.
Βιβλιογραφία: Κολοβού Φωτεινή, Μιχαήλ Χωνιάτης, Συμβολή στη μελέτη του βίου και του έργου του. Το corpus των επιστολών, Αθήναι 1999, Κοντογεωργοπούλου Χρύσα, ΠΑΝΕΙΟΝ-ΥΜΗΤΤΟΣ, Δυο ιερά βουνά της Αττικής, Εώα και Εσπέρια 6 (2004-2006) 259-274. Παντελίδου-Αλεξιάδου Αικ., Τα Μοναστήρια του Υμηττού, Επτά Ημέρες (Καθημερινή 24/12/1995), σ. 18-20, Χατζηδάκη Θεανώ, Το Μοναστήρι της Καισαριανής, Αθήνα 1977, Ηamilton J.A., The Church of Kaisariani in Athens, Aberdeen 1916.