Μονή Οσίου Μελετίου, συνολική άποψη.(Φωτογραφία: αρχείο Μονής Οσίου Μελετίου)
Μονή Οσίου Μελετίου, συνολική άποψη.(Φωτογραφία: αρχείο Μονής Οσίου Μελετίου)
Μονή Οσίου Μελετίου. Το καθολικό. Άποψη από τα νοτιοανατολικά. (Φωτογραφία: Αρχείο Μονής Οσίου Μελετίου)

Μελέτιος, Όσιος, Κιθαιρώνας

Περιοχή: Πάστρα, Κιθαιρώνας
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: 12ος αι.

Περιγραφή:

 Το μοναστήρι συνδέεται με την αναμόρφωση του μοναστικού βίου στην Ελλάδα. Πολύτιμη πηγή για το μνημείο, αποτελεί ο βίος του Οσίου Μελετίου του Νέου, ο οποίος και υπήρξε ιδρυτής, όχι μόνο της Μονής αυτής, αλλά και πλήθους παραλαυρίων της. Χαρακτηριστικά, στον βίο του αναφέρονται εικοσιτέσσερα παραλαύρια. Αρκετά απ’ αυτά διακρίνονται ακόμη και σήμερα - κάποια σε ημιερειπιώδη ή και εντελώς ερειπιώδη κατάσταση- σε μικρή ή μεγάλη ακτίνα από τη Μονή. Αναφέρουμε τη Ζωοδόχο Πηγή στο Δερβενοσάλεσι, δύο ναούς του Αγίου Γεωργίου - στις Ερυθρές και στο Πουρνάρι -, όλοι ιστάμενοι. Επίσης, παραλαύρια αποτελούσαν ο ναός του Σωτήρος, ο ναός της Παναγίτσας και το ναϋδριο των Αγίων Θεοδώρων, του οποίου μάλιστα τα γλυπτά μέλη μεταφέρθηκαν στη Μονή Οσίου Μελετίου, όπως και εκείνα του Σωτήρος. Οι τρεις αυτοί ναοί βρίσκονται σε ερειπιώδη κατάσταση.Επίσης, το μικρό παραλαύριο - καθολικό  των Αγίων Θεοδώρων  στα δυτικά της Μονής, βρίσκεται σε εντελώς ερειπιώδη κατάσταση μέσα σε παρθένο δάσος, όπως και εκείνο της Αγίας Παρασκευής, στη θέση Πουρνάρι κοντά στην Οινόη της Μεγαρίδας.

Άλλη ιστορική πηγή στην οποία απαντά το μοναστήρι, είναι οι επιστολές του Μιχαήλ Χωνιάτη. Ο λόγιος μητροπολίτης διατηρούσε τακτική αλληλογραφία με τον καθηγούμενο της Μονής.

Το καθολικό είναι ένας μικρός ναός, τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο και προσαρτημένο παρεκκλήσιο . Χρονολογείται στον 12ο αιώνα.

 Από τον αρχικό ζωγραφικό διάκοσμο του ναού μόνο σπαράγματα σώζονται.

 Στον κυρίως ναό και στη λιτή, οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 17ο αιώνα.

Βιβλιογραφία:Λάμπρος Σπ., Τα Σωζόμενα, τόμος β΄, Αθήναι 1880, σ. 155 και 605, Μπούρας Χ.-Μπούρα Λ., Η Ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2001, σ. 232-236. (Για τα παραλαύρια, ό.π., σ. 237-240), Παπαδόπουλος Χ. Όσιος Μελέτιος ο Νέος, Αθήναι 1968, Deliyanni-Doris H., Die Wandmalereien der Lite der Hosios Meletios, Munchen 1975.