Άγιος Αθανάσιος, Βορειοδυτική όψη (φωτογραφία: Χ. Κοντογεωργοπούλου)

Αθανάσιος, Άγιος, Παιανία

Περιοχή: Παιανία
Τύπος: Ξυλόστεγη τρίκλιτη βασιλική
Χρονολογία: Διάφορες φάσεις

Περιγραφή:

Ο ναός βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού.

Το ιδιαίτερο στοιχείο που τον χαρακτηρίζει, εκτός της εκτεταμένης χρήσης παλαιότερων αρχιτεκτονικών μελών, είναι οι φάσεις τις οποίες διασώζει, αφού είναι χτισμένος πάνω στα λείψανα μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Σήμερα σώζονται μόνο νεώτερες τοιχογραφίες. Οι τοιχογραφίες αυτές χωρίζονται σε τέσσερα στρώματα, χρονολογημένα όλα στους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Στο τελευταίο στρώμα, το οποίο και είναι το μόνο ορατό σήμερα, τα χρώματα, τα σχέδια και η έκφραση των προσώπων παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον, αναδεικνύοντας τη λαϊκή ταυτότητα του καλλιτέχνη.

Από την παλαιά βασιλική, σήμερα διατηρείται μόνον η κόγχη του Ιερού αλλά και οι αρράβδωτοι κίονες, οι οποίοι χωρίζουν τα κλίτη στο νεώτερο ναό. Στην ίδια επίσης εποχή ανάγονται και οι επιστέψεις των κιόνων αυτών.

Ο ναός, όπως μας έχει διασωθεί, ανήκει στη μεταβυζαντινή εποχή.

Πολύ σημαντικό είναι το γεγονός της εύρεσης επιγραφής, γραμμένης σε τετράπλευρη στήλη και εντοιχισμένης στο τέμπλο του ναού: πρόκειται για επιτύμβια επιγραφή από παλαιοχριστιανικό τάφο. Αναφέρεται στην Ευφημία τη μειζοτέρα, επικεφαλής στην υπηρεσία ίσως κάποιου σημαντικού γαιοκτήμονα της Αττικής. Παρουσιάζεται ως ελεήμων ενώ απειλεί με αρές (κατάρες) να μη θάψουν κανέναν άλλον στον τάφο της, αλλά ούτε και τα λείψανα όσων είναι εδώ θαμμένοι να μεταφέρουν αλλού.

Διάφορα ευρήματα που κατά καιρούς έχουν εντοπισθεί στη θέση γύρω από το ναό, οδηγούν στο συμπέρασμα της ύπαρξης ανθηρού παλαιοχριστιανικού οικισμού, ο οποίος φαίνεται να συνεχίζεται όχι μόνο κατά τον 11ο και 12ο αιώνα αλλά και στους χρόνους της Τουρκοκρατίας.

Βιβλιογραφία: Γκίνη-Τσοφοπούλου Ε., Τα Μεσόγεια από την παλαιοχριστιανική εποχή μέχρι την οθωμανική κατάκτηση, Μεσογαία, Αθήνα 2001, σ.149-203, Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969, σ. 236-238, Πάλλας Δ., Η Παλαιοχριστιανική Νοτιονανατολική Αττική,, Καλύβια 1985, σ. 45 κ. εξ., Bouras Ch.-Andreadi R.-Kaloyeropoulou A., Churches of Attica, Athens 1970, p. 235, plan XXV, illustration 211-227.