Ναός Παναγίας Μαρμαριώτισσας. Άποψη από βορειοδυτικά. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)

Παναγία Μαρμαριώτισσα, Χαλάνδρι

Περιοχή: Xαλάνδρι, Αθήνα
Τύπος: Μαυσωλείο αναδιαμορφωμένο αργότερα
Χρονολογία: Υστερορωμαϊκή-πρώιμη βυζαντινή περίοδος

Περιγραφή:

Ο ναΐσκος βρίσκεται στο Κάτω Χαλάνδρι, στην αυλή του σημερινού ναού της Παναγίας, στη νοτιοανατολική του πλευρά.

Αρχικά επρόκειτο για πολυτελές ρωμαϊκό μαυσωλείο που, κατά τους χριστιανικούς χρόνους μετασκευάστηκε σε χριστιανικό ναό, με την προσθήκη μιας τρίπλευρης αψίδας Ιερού στα ανατολικά (ως είθισται στις χριστιανικές εκκλησίες). Το ρωμαϊκό εκείνο μνημείο θύμιζε το ταφικό μνημείο του Ηρώδη του Αττικού στην Κηφισιά, σήμερα εντελώς ερειπωμένο όμως, σε αντίθεση με αυτό του Χαλανδρίου.

Δε διατηρεί τοιχογραφίες από τη βυζαντινή εποχή, παρά ελάχιστα δυσδιάκριτα σπαράγματα του 17ου αιώνα. Η ονομασία Μαρμαριώτισσα πρέπει να προήλθε από τα πολλά μαρμάρινα μέλη που βρέθηκαν στον άμεσο περιβάλλοντα χώρο του ναΐσκου, αλλά και από το υλικό κατασκευής του αρχικού πολυτελούς ταφικού μνημείου.

 Βιβλιογραφία: Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία της πεδιάδος Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού, Πεντελικού, Πάρνηθος και Αιγάλεω, Αθήναι 1930, σ. 177, Milchhofer A., Athen, Mitteilungen 1880, p. 352.