Φωτογραφία, 1888-1890, Μονή Δαφνίου, Ταφικό Παρεκλήσιο Αγίου Νικολάου, Άποψη από ανατολικά, Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Byzantine Research Fund, Βρετανική Σχολή Αθηνών. Αδημοσίευτη.
Φωτογραφία, 1888-1890, Μονή Δαφνίου, Ταφικό Παρεκλήσιο Αγίου Νικολάου, Άποψη από ανατολικά, Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Byzantine Research Fund,   Βρετανική Σχολή Αθηνών. Αδημοσίευτη.
Φωτογραφία 1888-1890, Μονή Δαφνίου, Καθολικό. Λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό του Ευαγγελισμού (Αρχάγγελος Γαβριήλ).  Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Byzantine Research Fund, Βρετανική Σχολή Αθηνών. Αδημοσίευτη.
Σχέδιο 1888-1890. Μολύβι, Μελάνη και Υδατογραφία σε χαρτί. Διαστάσεις: 34χ50,5 εκ. Μονή Δαφνίου, Καθολικό, Όψη από ανατολικά. Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Byzantine Research Fund, Βρετανική Σχολή Αθηνών. Αδημοσίευτο.
Μονή Δαφνίου, Καθολικό. Ψηφιδωτό τρούλου με Κεφαλή του Προφήτη Ιεζεκιήλ (λεπτομέρεια). Σχέδιο, 1889. Μολύβι και Υδατογραφία σε χαρτί. Διαστάσεις: 34χ49 εκ. Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, Αδημοσίευτο.
Μονή Δαφνίου, Καθολικό. Ανατολική Αψίδα. Ένθρονη Παναγία Βρεφοκρατούσα, Τμήμα Επιγραφής και Ορθομαρμάρωση. Σχέδιο, 1890. Διαστάσεις: 35,5χ56,5 εκ. Δημιουργοί: R. Weir-Schultz, S. Barnsley. Αρχείο Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής, Αδημοσίευτο.

Δαφνίου, Μονή

Περιοχή: Αιγάλεω
Τύπος: Oκταγωνικός
Χρονολογία: 11ος αιώνας

Περιγραφή:

Βρίσκεται στον άξονα  του αρχαίου δρόμου (Ιερά Οδός) που οδηγούσε από την Αθήνα στην  Ελευσίνα, εκεί απ’ όπου περνούσαν οι Μύστες για να λάβουν μέρος στα Μεγάλα Μυστήρια. Αυτός ήταν ίσως κι ένας λόγος που, στη θέση αυτή, για λόγους «πολιτικής» χτίστηκε το παλαιότερο χριστιανικό κτίσμα. Γιατί το καθολικό της Μονής (περίπου 1080), είναι χτισμένο σε αρχικό παλαιοχριστιανικό ναό που χρονολογείται στον 6ο μ.Χ. αιώνα. Η στρατηγική αυτή θέση, πέρασμα για τους αρχαίους μύστες, θα ήταν μεγάλος πειρασμός για τους πρώτους χριστιανούς, που, με τον τρόπο αυτό, θα μπορούσαν να προσελκύσουν τους περαστικούς - από το σημείο εκείνο -  ειδωλολάτρες προσκυνητές.

Στις αρχές του 12ου αι. προστέθηκε εξωνάρθηκας που είχε μορφή ανοικτής στοάς και κατά τα χρόνια της φραγκοκρατίας επισκευάστηκε από τους φράγκους κιστερκιανούς μοναχούς, στους οποίους και περιήλθε κατά την συγκεκριμένη περίοδο.

Το μνημείο ανήκει στον ιδιαίτερο τύπο-παραλλαγή των σταυροειδών ναών, που ονομάζεται οκταγωνικός. Πρόκειται για το λαμπρότερο μνημείο της βυζαντινής περιόδου στην Αττική, κυρίως για τα ψηφιδωτά του που είναι σύγχρονα του καθολικού της Mονής. Τα ψηφιδωτά αυτά εκπροσωπούν μία από τις τρεις κυρίαρχες τάσεις στην εικονογραφία του τέλους του 11ου αιώνα, συγκεκριμένα την κλασική. Οι μορφές, ιδανικές όπως εκείνες στα αρχαία ελληνικά αγγεία ή στις επιτύμβιες στήλες,γοητεύουν τον θεατή με την ευγένεια και την αριστοκρατικότητα που εκπέμπουν. Απλωμένα στις υψηλές επιφάνειες του ναού, παρουσιάζουν τη δογματική διδασκαλία της εκκλησίας όπως είχε αποκρυσταλλωθεί τον 11ο αιώνα. Με συντομία αναφέρουμε τις παραστάσεις αυτές: στο Νάρθηκα, η Προσευχή της Αγίας Άννας, η Ευλογία του Ιωσήφ και τα Εισόδια της Θεοτόκου, και οι τρεις από τον μαριολογικό κύκλο· ακόμα, χριστολογικές σκηνές όπως ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρας και η Προδοσία. Στον Κυρίως Ναό: η Γέννηση, η Βάπτιση, η Βαϊοφόρος, η Σταύρωση και η Ανάσταση (η εις Άδην Κάθοδος), η Μεταμόρφωση, η Κοίμηση της Θεοτόκου· τέλος, η Πλατυτέρα στην κόγχη του Ιερού, ο αυστηρός Παντοκράτορας του τρούλου και ένα πλήθος από μορφές αγίων, επισκόπων και προφητών κεντρίζουν τον θεατή με τη συμμετρία τους, τις συγκρατημένες χειρονομίες και την πλαστικότητα στις πτυχές των ενδυμάτων. Είναι εύκολο να καταλάβει,ακόμα και ο αμύητος επισκέπτης , τους λόγους για τους οποίους τα ψηφιδωτά αυτά συμπεριλαμβάνονται στα αριστουργήματα της τέχνης της μεσοβυζαντινής περιόδου.

Η μικρή πλακόστρωτη αυλή στα νότια του ναού χρονολογείται μετά το 1458, οπότε και επέστρεψαν οι έλληνες μοναχοί με το τέλος της φραγκοκρατίας, κατά την οποία το μοναστήρι είχαν καταλάβει φράγκοι. Την περίοδο της φραγκοκρατίας  λειτουργούσε ως  κοιμητήριο των καταλανών δουκών της Αθήνας. Στον αύλειο χώρο υπάρχουν μαρμάρινες σαρκοφάγοι αυτών των ταφών. Αλλά και κάτω απ’ την εκκλησία υπάρχει κρύπτη όπου επίσης γίνονταν ταφές.

Στα βόρεια του Καθολικού υπάρχουν τα ερείπια της βυζαντινής τραπεζαρίας, σύγχρονης με την εκκλησία (1080-1100 μ. Χ. )

Το μοναστήρι αναφέρεται στις πηγές.(Βίος Οσίου Μελετίου του Νέου, Μολυβδόβουλλα).

Βιβλιογραφία: Λαζαρίδης Π., Μονή Δαφνιού, Αθήνα (χ.χ.), Πανσελήνου Ν., Βυζαντινή Αθήνα, Αθήνα 2004 (greek and english version), σ. 68-73, Millet G., Le Monastere de Daphni, Paris 1899.