Ναός Ταξιαρχών στα Καλύβια. Δυτική όψη. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)
Ναός Ταξιαρχών στα Καλύβια. Δυτική όψη. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)
Ναός Ταξιαρχών στα Καλύβια. Νότιος τοίχος. Διακρίνονται οι τοξοστοιχίες  της παλαιοχριστιανικής φάσης της βασιλικής. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)

Ταξιάρχες, Καλύβια Θορικού

Περιοχή: Καλύβια Θορικού
Τύπος: Ξυλόστεγη βασιλική
Χρονολογία: Φάσεις

Περιγραφή:

Ο ναός βρίσκεται σε μικρή απόσταση νότια του χωριού. Μας παραδόθηκε ως ξυλόστεγη μονόχωρη βασιλική.

Xτίστηκε πάνω στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου-6ου αιώνα, όπως άλλωστε φαίνεται και από τις τοξοστοιχίες της, που είναι ακόμα ορατές στις εξωτερικές μακρές πλευρές του ναού. Ακόμα, το γεγονός αυτό φαίνεται και από τα λείψανα της μεγάλης ημικυκλικής αψίδας γύρω από τη σημερινή κόγχη, τα υπολείμματα τοιχοποιίας από το νότιο και βόρειο κλίτος της βασιλικής καθώς και το άφθονο - παλαιότερο του βυζαντινού ναού υλικό -, το οποίο και έχει εντοιχισθεί στην τοιχοδομία του μνημείου. Η βασιλική εγκαταλείφθηκε εξαιτίας των καταστροφών που επέφεραν οι διάφορες επιδρομές και λεηλασίες που σημειώθηκαν τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στην περιοχή. Ωστόσο, η λατρεία φαίνεται να αναβιώνει στα βυζαντινά χρόνια.

Ο ναός, στη δεύτερη αυτή φάση της ζωής του, περιορίζεται στο μεσαίο κλίτος της αρχικής τρίκλιτης βασιλικής. Ο περιορισμός αυτός μετατοπίζει την αψίδα λίγο δυτικότερα, ενώ παράλληλα εντοιχίζει τις αψίδες, που, με τον τρόπο αυτό γίνονται οι μακρές πλευρές του ναού. Ο αείμνηστος καθηγητής Αν. Ορλάνδος, ο οποίος μελέτησε το μνημείο, αποκάλυψε και τον πρώτο από ανατολικά αρράβδωτο κίονα της νότιας κιονοστοιχίας της παλαιάς βασιλικής.

Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα του ναού αυτού δε σχετίζεται μόνο με τις φάσεις από την παλαιοχριστιανική και βυζαντινή εποχή ή με τον τρόπο που αυτές εντάσσονται στο κτίσμα, αντανακλώντας έτσι τον χαρακτήρα και την ιστορική φυσιογνωμία της περιοχής κατά τους αιώνες που κτίστηκε. Ιδιαίτερο επίσης είναι και το κτιστό τέμπλο του με τα εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά γλυπτά, καθώς και το δίδυμο προσκυνητάρι μπροστά στο βόρειο τμήμα του, το οποίο αποτελείται από δύο μονόλιθους, ραβδωτούς κορμούς κιόνων με διακοσμημένα κιονόκρανα, με φύλλα καλάμου και άκανθας. Το τέμπλο αυτό, έχει χρονολογηθεί από τον Ορλάνδο στους βυζαντινούς χρόνους.

Ο κατάγραφος, άλλοτε, ναός, διασώζει σήμερα σε ορισμένα σημεία μέχρι και τρία στρώματα τοιχογραφιών. Το τελευταίο και ορατό στρώμα ανήκει στους ύστερους μεταβυζαντινούς χρόνους και περιλαμβάνει απεικονίσεις ολόσωμων μορφών και σκηνών όπως ο Ευαγγελισμός ή η Άκρα Ταπείνωση. Χαρακτηριστική είναι η απεικόνιση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ-σε υπερφυσικό μέγεθος- στο νότιο τοίχο πλάι στο τέμπλο. Οι τοιχογραφίες αυτές θα πρέπει να συνδέονται με έργα των μαθητών του αργείου ζωγράφου του 18ου αιώνα Γεωργίου Μάρκου, οι καλλιτεχνικές επιδόσεις των οποίων αναγνωρίζονται σ’ ένα αρκετά μεγάλο αριθμό ναών της περιοχής των Μεσογείων.

 Βιβλιογραφία: Γκίνη-Τσοφοπούλου Ελένη, Βυζαντινές Εκκλησίες στην περιοχή των Καλυβίων, Πρακτικά Α΄ Επιστημονικής Συνάντησης Νοτιοανατολικής Αττικής, Καλύβια 1985, σ. 191-193, Ορλάνδος Αν., Ναοί των Καλυβίων Κουβαρά, Αθηνά ΛΕ΄(1923) 165-173, του ιδίου, Συμπληρωματικά περί της βασιλικής των Καλυβίων Κουβαρά, Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 9 (1932) 440-445