 |
|
|
 |
 |
 |
 |
Τύπος: Ελεύθερος σταυρός
Χρονολογία: 12ος αι.
Περιγραφή:
Βόρεια απ’ την πόλη του Μαρκόπουλου βρίσκεται η κομψότατη μικρή εκκλησία της Παναγίας Βαραμπά. Ο ναός ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, χωρίς νάρθηκα. Η αρχική χρονολόγηση τον τοποθετούσε στον 13ο αιώνα, αλλά νεώτερες μελέτες τον έχουν αναχρονολογήσει “κατεβάζοντάς” τον στον 12ο αιώνα (Μπούρας). Η τοιχοποιία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι στα κάτω μέρη των τοίχων αποτελείται από spolia, ψηλότερα από ογκώδεις πωρόλιθους, ενώ κοντά στις κεραίες είναι κατασκευασμένη με τέλειο πλινθοπερίκλειστο σύστημα, το οποίο πλέον δεν είναι ιδιαίτερα ευδιάκριτο, αφού οι τοίχοι του ναού έχουν καλυφθεί με ασβέστη.
Στο τόξο του δυτικού τοίχου ιστορείται η Σταύρωση. Αν και δε διακρίνεται καλά, η σκηνή είναι ωραιότατη και εκφραστική, θυμίζοντας τη Σταύρωση στο Δαφνί. Η σύνθεση είναι λιτή και περιλαμβάνει λίγα πρόσωπα σε εξαιρετικά συγκρατημένες στάσεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση του Ιωάννη, ο οποίος δεν εικονίζεται στη γνωστή, περιπαθή στάση με το ένα χέρι στο μάγουλο να στηρίζει το γερμένο κεφάλι, αλλά με κλειστό Ευαγγέλιο στο αριστερό χέρι και να κοιτά τον θεατή. Πρόκειται για μια ιδιομορφία που δίνει έμφαση στην έννοια της ιστορικής μαρτυρίας. Ο Ιωάννης εδώ εικονίζεται ως ο ιστορικός που βλέπει και που μαρτυρεί (Ελ. Γκίνη-Τσοφοπούλου). Η τοιχογραφία αυτή χρονολογείται στους παλαιολόγειους χρόνους, λίγο πριν την άλωση. (Ξυγγόπουλος).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα σπαράγματα τοιχογραφιών που απεκαλύφθησαν στο τύμπανο του τρούλου. Πρόκειται για τέσσερις μορφές, προφανώς προφητών, οι οποίοι εικονίζονται με πολυτελέστατα ενδύματα κεντημένα με μαργαριτάρια και μοτίβα από κρινάνθεμα, ρόδακες και εφαπτόμενους ένσταυρους κύκλους, χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του 12ου-13ου αιώνα. Δυστυχώς είναι αδύνατη η ταύτιση των προσώπων, έτσι ώστε να εξαγάγουμε συμπεράσματα σχετικά με την επιλογή των προφητών κ.λ.π., αφενός γιατί δεν έχει σωθεί επιγραφή, αφετέρου γιατί τα υπολείμματα κειμένου στο ανοιχτό ειλητάριο του τελευταίου προς νότον προφήτη είναι αδύνατον να αναγνωρισθούν.
Ο ναός δεν αναφέρεται σε ιστορικές πηγές.
Το τοπωνύμιο Βαραμπάς, που ονομάζει την εκκλησία της Παναγίας, είναι πιθανόν φραγκικής προέλευσης και σχετίζεται με τη δραστηριότητα των φράγκων κατακτητών στην περιοχή αυτή της Αττικής μετά το 1204, αφού στην ευρύτερη περιοχή Μεσογείων απαντούν μέχρι σήμερα πολλοί παρόμοιοι τοπωνυμικοί τύποι. Για παράδειγμα, αναφέρουμε τα Κλήσια Φράγκου, Παλάτι, Φράτι, κ.λ.π.
Bιβλιογραφία: Γκίνη-Τσοφοπούλου Ελένη, Νεώτερα από τη συντήρηση μνημείων στα Μεσόγεια, Πρακτικά της Γ΄ Επιστημονικής Συνάντησης Ν. Α. Αττικής, Καλύβια 1985, σ. 435-437, Καρακατσάνης Δ. Θ., Το ναϋδριο της Παναγίας Βαραμπά παρά το Μαρκόπουλον, Αθήναι 1975, σ. 22-26, Μπούρας Χαρ. – Μπούρα Λασκαρίνα, Η Ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα, Αθήνα 2002, σ. 226-227, Bouras C. – Kaloyeropoulou A.-Andreadi R., Churches of Attica, p. 153-154, plan XV-XVI, illustration 125-130