Ναός Αγίου Νικολάου Λεονταρίου. Δυτική όψη. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)
Ναός Αγίου Νικολάου Λεονταρίου. Δυτική όψη. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)
Ναός Αγ. Νικολάου Λεονταρίου. Το μαρμάρινο λιοντάρι στα ΒΔ του ναού. (Φωτογραφία: Χρ. Κοντογεωργοπούλου)

Νικόλαος, Άγιος (Λεονταρίου), Κάντζα

Περιοχή: Kάντζα Παλλήνης
Τύπος: Μονόχωρος καμαροσκέπαστος
Χρονολογία: Βυζαντινή φάση 12ου αιώνα

Περιγραφή:

Στην Κάντζα Παλλήνης και ανατολικά της λεωφόρου Λαυρίου, βρίσκεται ο μεταβυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου, ένας  μικρός, καμαροσκέπαστος μονόχωρος ναός.

Λείψανα τοιχοποιίας στα ανατολικά θα πρέπει να ανήκαν στην ημικυκλική αψίδα του παλαιού βυζαντινού ναού. Τα κατάλοιπα της αψίδας αυτής ήταν ορατά παλαιότερα, αλλά τα τελευταία χρόνια καλύφθηκαν με τσιμεντοκονίαμα.

Ανασκαφές στην τοποθεσία κατά το καλοκαίρι του 1984, αποκάλυψαν – εκτός από τα θεμέλια της παλαιάς αυτής εκκλησίας- λείψανα νεκροταφείου στη νότια πλευρά της, καθώς επίσης και λείψανα κτιρίου του 12ου αιώνα. Η διάταξη των κτισμάτων του βυζαντινού κτιρίου επικαλείται τον χαρακτηριστικό τύπο του απλού μοναστικού συγκροτήματος (που καθιερώθηκε από τα μέσα του 6ου μ.Χ. αιώνα) Ο τύπος αυτός αποτελείται από δωμάτια που περιβάλλουν μιαν εσωτερική αυλή στο μέσον της οποίας βρίσκεται ο κεντρικός ναός. Στα ευρήματα εντάσσονται κεραμεικά χρηστικά σκεύη αλλά και αγγεία με ωραία πολύχρωμη διακόσμηση, σπαράγματα τοιχογραφιών σε τεμάχια σοβάδων καθώς και τμήμα αρχαίας μαρμάρινης ληκύθου (τύπος ταφικού αγγείου.)

Χαρακτηριστικό είναι το μαρμάρινο (από μάρμαρο Πεντέλης) κολοσσιαίο λιοντάρι που σήμερα εκτίθεται σε υπαίθριο στεγασμένο χώρο στα ΒΔ του ναού. Πρόκειται για άγαλμα του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα, το οποίο έχει συνδεθεί με θρύλους της περιοχής και αναφέρεται από τους μεταγενέστερους περιηγητές. Πιθανόν δε να αποτελούσε τμήμα ενός μεγάλου ταφικού μνημείου ιδιαίτερα σημαίνοντος προσώπου, πράγμα που υποστήριξε η αρχαιολόγος Ursula Knigge. Ακόμα, σημαντική είναι η μαρμάρινη σαρκοφάγος που χρονολογείται στον 4ο π.Χ. αιώνα και που αποκαλύφθηκε το 1981, όταν γινόταν η διάνοιξη του δρόμου που οδηγούσε στις παρακείμενες εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Η.

Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (ο νεώτερος βέβαια ναός), χτίστηκε στα 1592 και επισκευάστηκε στα 1872 από κάποιον Ι. Θεοφιλάτο, ο οποίος τον αγόρασε σε ερειπιώδη κατάσταση. Υπήρξε δε μετόχι της γειτονικής Μονής Αγίου Ιωάννου Κυνηγού των Φιλοσόφων. Συνεπώς, νέες ανασκαφικές έρευνες στον ιδιαίτερα ενδιαφέροντα-όπως προκύπτει από τα ανασκαφικά ευρήματα- χώρο θα οδηγήσουν σε ακόμα ειδικότερα επιστημονικά συμπεράσματα.

Βιβλιογραφία: Αραπογιάννη Ξ., Ανασκαφή στην Κάντζα Αττικής στα: Πρακτικά Α΄ Επιστημονικής Συνάντησης Νοτιοανατολικής Αττικής, (Καλύβια –Οκτώβριος 1984), σ. 255-261, Γκίνη-Τσοφοπούλου Ελένη, Αρχαιολογικό Δελτίο 50, 1995, Β1 (Χρονικά), σ. 75, Χατζησωτηρίου Χ. Δ., Ιστορία της Παιανίας και των Ανατολικά του Υμηττού περιοχών 1205-1793, Αθήνα 1973, σ.212, Knigge Ursula, Zum Loven von Kantzas, A.M. 91(1976), σ. 167 κ.εξ.